Właściwa pielęgnacja jamy ustnej i odżywianie mogą zapobiegać infekcjom jamy ustnej, takim jak próchnica zębów i choroby dziąseł, utrzymując zdrową jamę ustną dla jedzenia, mówienia i uśmiechania się! W rzeczywistości, jest dobrze udokumentowane, że kiedy zdrowie naszej jamy ustnej jest zagrożone, zmieniamy nasze wybory żywieniowe i spożycie, co może prowadzić do niedoborów żywieniowych, które zwiększają ryzyko przewlekłych chorób ogólnoustrojowych. Zasadniczo, trudno jest chrupać promujące zdrowie pokarmy, takie jak marchew i jabłka, kiedy boli Cię jama ustna! Istnieje kilka bardziej bezpośrednich powodów ogólnoustrojowych, dla których warto nadać priorytet szczotkowaniu, nitkowaniu i regularnym wizytom u dentysty. Badania wykazały, że bakterie chorobotwórcze znajdujące się w jamie ustnej mogą przedostać się do krwiobiegu i zainfekować serce, powodując zapalenie wsierdzia, lub przedostać się do płuc, powodując zapalenie płuc i inne infekcje układu oddechowego. Infekcje jamy ustnej są również powiązane z niekorzystnymi wynikami ciąży, chorobami układu krążenia i cukrzycą.
Możemy uznać zdrowie jamy ustnej za warunek konieczny dla zdrowia całego ciała. Przyjrzyjmy się zatem powiązaniom pomiędzy zdrowiem jamy ustnej, odżywianiem i holistyczną higieną jamy ustnej.
Istnieją dwie główne części naszych zębów: część widoczna ponad dziąsłami, zwana koroną, oraz część, której (miejmy nadzieję) nie widać poniżej dziąseł, zwana korzeniem. Korona zęba to powierzchnia, której używamy do żucia (przeżuwania), mowy i mimiki twarzy. Korzeń zęba nie tylko zakotwicza ząb w kości szczęki (poprzez więzadła przyzębia), ale również stanowi przejście (zwane kanałem korzeniowym) dla nerwów i drobnych naczyń krwionośnych, które zaopatrują wnętrze zęba. Zęby są również stabilizowane na miejscu przez dziąsło, czyli tkankę dziąsłową. Przejście między koroną a korzeniem zęba na linii dziąseł to obszar zwany szyjką zębową lub szyjką zęba.
Zęby zbudowane są z trzech głównych warstw tkanek.
Najbardziej zewnętrzną warstwą zęba jest twarda warstwa mineralna – szkliwo jest najbardziej zewnętrzną warstwą korony, a cementum jest najbardziej zewnętrzną warstwą korzenia (przejście między szkliwem a cementum następuje przy szyjce zęba). Ciekawostka: Szkliwo jest w rzeczywistości najtwardszą tkanką wytworzoną w jakimkolwiek procesie biologicznym – jego twardość wynosząca 3,5 GigaPaskala (GPa) wynika z szalenie wysokiego (96%!) stężenia minerałów, głównie hydroksyapatytu, kryształu fosforanu wapnia, który jest również głównym minerałem wytrącanym w kości
Środkowa (i największa) warstwa zęba nazywana jest zębiną. Składa się ona z twardej tkanki (choć nie tak twardej jak szkliwo czy cement, ponieważ stanowi ona tylko około 72% wagowych hydroksyapatytu, co stanowi stężenie bardzo podobne do kości), która jest porowata dzięki zawartości kanalików zębinowych, czyli mikroskopijnych kanalików, które rozchodzą się od spodniej strony powierzchni szkliwa do najbardziej wewnętrznej warstwy zęba (zwanej miazgą, spoiler alert w następnym akapicie) i które umożliwiają przenikanie ważnych składników odżywczych i procesów komórkowych do całego zęba. Głównym białkiem w zębinie jest kolagen typu I, stanowiący około 90% macierzy organicznej w zębinie, zobacz też: żelatyna vs kolagen vs bulion kostny.
Najbardziej wewnętrzna warstwa zęba nazywana jest miazgą, miękkim ośrodkiem tkankowym zęba zbudowanym z tkanki łącznej, która zawiera odontoblasty (komórki, które tworzą zębinę i których procesy można znaleźć w kanalikach zębinowych, bardzo analogiczne do osteoblastów w kości, patrz The Paleo Diet for Skeletal Health), nerwy czuciowe (czy zauważyłeś kiedyś, że twoje zęby mogą ci powiedzieć, czy coś, co jesz, jest gorące czy zimne?), oraz naczynia krwionośne, które dostarczają składniki odżywcze niezbędne do utrzymania zdrowych zębów.
Różnorodne składniki odżywcze są wymagane do wspierania aktywności odontoblastów, mineralizacji zębiny i szkliwa oraz zdrowia tkanki dziąseł. W rzeczywistości, niedobory witamin A, B6, B9, B12, C i D, jak również wapnia, magnezu, fosforu, cynku i białka zostały powiązane z problemami zdrowotnymi jamy ustnej, chociaż badania nad skutecznością suplementacji w celu odwrócenia problemów zdrowotnych jamy ustnej związanych z konkretnymi niedoborami składników odżywczych przyniosły mieszane wyniki. Pojawiają się również nowe dowody, choć potrzeba więcej badań, sugerujące istotną rolę dodatkowych składników odżywczych, w tym miedzi, żelaza, cyny, jodu oraz witamin B1, B2, E i K2. Biorąc pod uwagę strukturalne podobieństwo pomiędzy zębami i kośćmi, nie powinno dziwić, że lista niezbędnych składników odżywczych dla zdrowia jamy ustnej pokrywa się w znacznym stopniu z listą niezbędnych składników odżywczych dla zdrowia szkieletu, patrz Dieta paleo dla zdrowia szkieletu.
Zdrowie jamy ustnej jest również silnie uzależnione od jej bezpośredniego otoczenia, czyli tam, gdzie płytka nazębna i mikrobiom jamy ustnej wchodzą w grę.
Kiedy ślina, cząsteczki jedzenia i bakterie żyjące w naszej jamie ustnej łączą się ze sobą, powstaje lepki biofilm zwany płytką nazębną. Płytka nazębna pokrywa wszystkie powierzchnie w jamie ustnej, w tym zęby i dziąsła, i tworzy stabilną matrycę, do której przylegają i żyją bakterie i inne mikroorganizmy.
Wpływ płytki nazębnej na zdrowie jamy ustnej jest zależny od składu i aktywności metabolicznej mikrobiomu jamy ustnej. Około 600 różnych gatunków bakterii, grzybów i archaidów zamieszkuje naszą jamę ustną (chociaż każdy z nas jest zazwyczaj siedliskiem tylko około 200 gatunków), stanowiąc część naszej bariery mikrobiologicznej – przyjaznych symbiontów, które hamują kolonizację organizmów zakaźnych mogących wywołać u nas chorobę.
Ponadto, jeśli płytka nazębna nie jest usuwana poprzez skuteczne i regularne szczotkowanie i nitkowanie zębów, mineralizuje się i twardnieje, tworząc kamień nazębny, zwany również kamieniem nazębnym, żółto-brązowy osad, który ściśle przylega do zębów i jest trudny do usunięcia. (Ogólnie rzecz biorąc, kamień nazębny można usunąć tylko przy użyciu specjalnych narzędzi i dzięki umiejętnościom stomatologa). Nisko tlenowe mikro środowisko kamienia nazębnego sprzyja rozwojowi problematycznych bakterii kwasotwórczych, a nie symbiotycznych gatunków mikrobiomu jamy ustnej, które są związane z dobrym stanem zdrowia jamy ustnej. Oznacza to, że patogeny jamy ustnej mogą rozwijać się w kamieniu nazębnym nawet wtedy, gdy mikrobiom jamy ustnej jako całość jest zdrowy.
Niepożądane bakterie w płytce nazębnej i kamieniu wytwarzają kwasy organiczne (jako metaboliczne produkty uboczne, ponieważ fermentują cukry), które rozpuszczają hydroksyapatyt, erodując szkliwo poprzez demineralizację. (Spożywanie kwaśnych napojów i żywności, jak również wysokie spożycie cukru, przyspiesza ten proces. Więcej na ten temat powiemy poniżej). Erozja szkliwa osłabia zęby, przez co są one bardziej podatne na ścieranie się z upływem czasu, a w razie uszkodzenia mogą pękać lub kruszyć się. Objawy takie jak duża wrażliwość zębów na ciepło, zimno lub nacisk, i/lub ból mogą wskazywać na erozję szkliwa. Oczywiście bakterie patogenne mogą kolonizować zdemineralizowane obszary zęba, tworząc lokalny obszar o podwyższonej demineralizacji poprzez tworzenie kwasów, które ostatecznie przenikają do zębiny, co nazywamy ubytkiem lub próchnicą. (Zabawny fakt: słowo próchnica występuje zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej!) Bakterie te mogą
również zapalać i uszkadzać tkankę dziąseł, prowadząc do zapalenia dziąseł i cofania się dziąseł. A odkładanie się kamienia nazębnego może prowadzić do poważniejszej próchnicy i chorób przyzębia.
Oto kilka dobrych wiadomości: Demineralizacja szkliwa i zębiny jest procesem odwracalnym, o ile erozja nie jest zbyt duża. W rzeczywistości, podobnie jak kość, zęby są strukturą stale przebudowywaną; ale w przeciwieństwie do kości, ta dynamika demineralizacji-remineralizacji zachodzi głównie na powierzchni zęba. Komórki tworzące szkliwo, zwane ameloblastami, są obecne tylko podczas rozwoju zęba, dlatego nie możemy odrosnąć odłamanego zęba, a jeśli oszlifujesz zęby aż do warstwy zębiny, czeka Cię korona lub nakładka. Jednakże częściowo demineralizowane kryształy hydroksy apatytu w szkliwie zębów mogą odrosnąć do pierwotnego rozmiaru, jeśli zostaną wystawione na działanie środowiska jamy ustnej, które sprzyja remineralizacji. I tak, będziemy się tym zajmować w sposób bardziej szczegółowy.
Teraz, gdy już dobrze rozumiemy czynniki wpływające na zdrowie jamy ustnej, zajmijmy się tym, jak zapobiegać i odwracać problemy zdrowotne jamy ustnej, zarówno od wewnątrz, jak i od zewnątrz.
Odżywianie dla zdrowych zębów i dziąseł
Odżywianie jest kluczowym czynnikiem dla zdrowia jamy ustnej. Obejmuje to zarówno unikanie lub ograniczanie pokarmów i napojów, które szkodzą naszym zębom i dziąsłom, jak i dostarczanie istotnych składników odżywczych potrzebnych dla zdrowych tkanek jamy ustnej.
Żywność i napoje, które uszkadzają zęby
Spożywanie kwaśnych napojów – zwłaszcza tych o wysokim stężeniu kwasu cytrynowego, kwasu fosforowego, kwasu askorbinowego, kwasu jabłkowego, kwasu winowego i kwasów węglowych (które występują w napojach bezalkoholowych, sokach owocowych, niektórych herbatach ziołowych, occie i winach wytrawnych) – zwiększa erozję zębów.
Ślina, której normalne pH mieści się w zakresie od 6,2 do 7,6, ma zdolność buforowania, więc w normalnych warunkach, gdy spożywamy lekko kwaśny pokarm lub napój, nasze wydzielanie śliny zwiększa się w odpowiedzi i neutralizuje kwasy na powierzchni zębów, oczyszczając je podczas połykania, a tym samym chroniąc przed erozją. Ponadto, ślina działa jako nasycone i stałe źródło wapnia i fosforanów (jak również glikoproteiny katalizującej mineralizację, zwanej precypityną ślinową), które sprzyjają remineralizacji szkliwa, gdy pH powróci do stanu neutralnego. To właśnie dlatego niedobór śliny, zwany kserostomią, jest związany z tak wieloma problemami zdrowotnymi jamy ustnej.
Żywność i napoje o pH niższym niż 5,5 są bardziej kwaśne niż zdolność buforowania śliny, więc mogą demineralizować szkliwo i powodować łagodną erozję zębów. Żywność i napoje o pH poniżej 3 (takie jak napoje bezalkoholowe, wiele napojów dla sportowców i napojów energetycznych) są wyjątkowo erozyjne. Równoczesne spożywanie dużych ilości cukru (zwłaszcza sacharozy) pogarsza sytuację, zwiększając objętość płytki nazębnej, co prowadzi do rozwoju i postępu chorób przyzębia. Dlatego też nadmierne spożycie napojów bezalkoholowych jest silnie związane z erozją zębów, ale również dlatego spożycie soków owocowych jest związane z większą ilością próchnicy u dzieci. Sprawę pogarsza również trzymanie napoju w ustach przed połknięciem – tak, staraj się tego nie robić.
Wiele napojów, które są skądinąd zdrowe, jak herbata, kawa i woda mineralna, mają wystarczająco niskie pH, aby być co najmniej łagodnie lub umiarkowanie erozyjne dla naszych zębów. Porozmawiajmy więc o tym, jak bezpiecznie kontynuować spożywanie napojów prozdrowotnych, które mają pewną zdolność erozyjną dla naszych zębów. Choć logiczne może wydawać się mycie zębów natychmiast po spożyciu tych napojów jako środek zapobiegający erozji zębów, badania wykazały, że w rzeczywistości zwiększa to demineralizację. Zasadniczo szczotkujemy częściowo rozpuszczone minerały, które mogłyby się ponownie skrystalizować w naszym szkliwie, gdybyśmy dali naszej ślinie trochę czasu na działanie. Odczekanie około 30 minut przed szczotkowaniem jest zalecane jako dodatek do podejmowania innych działań wspierających zdrowie jamy ustnej, takich jak właściwa higiena jamy ustnej i przyjmowanie składników odżywczych. To prowadzi mnie do odżywiania dla zdrowia jamy ustnej…
Składniki odżywcze dla zdrowia jamy ustnej
Omówmy najważniejsze, najlepiej przebadane składniki odżywcze, które należy spożywać w odpowiednich ilościach dla zdrowia jamy ustnej.
Witamina A jest niezbędna do wzrostu kości, remineralizacji zębów, zdrowia skóry, wzroku, reprodukcji, funkcji immunologicznych i utrzymania zdrowia w wielu komórkach nabłonkowych. Niskie spożycie witaminy A jest związane z zaburzonym rozwojem zębów i dziąseł, zmniejszonym tworzeniem się szkliwa oraz zapaleniem przyzębia (infekcja dziąseł). Witamina A (w formie retinolu) występuje w wątrobie, jajach, wysokiej jakości produktach mlecznych i owocach morza (zwłaszcza krewetkach, łososiu, sardynkach i tuńczyku).
Witamina B6 jest ważna dla metabolizmu komórkowego i produkcji hemoglobiny, która przenosi tlen we krwi. Witamina B6 jest również ważna dla metabolizmu białek, syntezy niektórych aminokwasów i jest niezbędna do produkcji kluczowych neuroprzekaźników GABA, dopaminy i serotoniny. Niedobór witaminy B6 powoduje nawracające owrzodzenia jamy ustnej, halitozę, ciężkie zapalenie dziąseł, a także zapalenie języka i warg. Bogatym źródłem witaminy B6 jest mięso, drób, ryby i skorupiaki, a także wiele warzyw, w tym ziemniaki i pomidory.
Witamina B9 odgrywa ważną rolę w metylacji (proces dodawania grupy metylowej do różnych cząsteczek), dzięki czemu jest kluczowym graczem w procesach zależnych od metylacji, takich jak detoksykacja i sygnalizacja neuronów. Foliany są również kluczowe dla zdrowia układu sercowo-naczyniowego, funkcji reprodukcyjnych (szczególnie chronią przed wadami cewy nerwowej) i produkcji czerwonych krwinek. Niski poziom folianów w surowicy wiąże się z obniżoną obroną tkanek przyzębia przed infekcjami bakteryjnymi, co prowadzi do zapalenia przyzębia. Bogatym źródłem folianów jest mięso organiczne, zielone warzywa (zarówno liściaste jak i nie liściaste), rośliny strączkowe, buraki, awokado i owoce takie jak papaja, truskawki i granaty.
Witamina B12 bierze udział w metabolizmie energetycznym, podobnie jak inne witaminy z grupy B, ale odgrywa również wyjątkową rolę w produkcji DNA. Jest niezbędna dla utrzymania zdrowia układu sercowo-naczyniowego, mózgu i układu nerwowego. Niedobór witaminy B12 prowadzi do krwawienia dziąseł, a poziom witaminy B12 w surowicy odwrotnie koreluje z ciężkością zapalenia przyzębia (im niższy poziom B12, tym gorsze zapalenie przyzębia). Do pokarmów bogatych w witaminę B12 należą ryby (zwłaszcza sardynki, łosoś, tuńczyk i dorsz), skorupiaki, takie jak krewetki i przegrzebki, mięso organiczne, wołowina, drób i jaja.
Witamina C jest silnym antyoksydantem niezbędnym do funkcjonowania układu odpornościowego oraz funkcji kilku enzymów, w tym enzymów biorących udział w syntezie kolagenu, dlatego niedobór witaminy C powoduje szkorbut. Zapalenie i krwawienie dziąseł oraz rozchwianie zębów (spowodowane ubytkami w kolagenie więzadeł przyzębia) to cechy charakterystyczne szkorbutu, jednak nieodpowiednie spożycie witaminy C jest również związane z zapaleniem przyzębia. Bogatym źródłem witaminy C są papryka, ciemnozielone warzywa liściaste, owoce cytrusowe i inne owoce, takie jak papaja, kantalupa, gujawa i jagody.
Witamina D jest hormonem steroidowym, który jest niezbędny do funkcjonowania układu odpornościowego, rozwoju i mineralizacji kości i zębów, modulacji wzrostu komórek, funkcji nerwowo-mięśniowych oraz redukcji stanów zapalnych. Witamina D zwiększa wchłanianie jelitowe minerałów, które są ważne dla zdrowia jamy ustnej, w tym: wapnia, magnezu, żelaza, fosforanu i cynku. Nieodpowiedni poziom witaminy D w surowicy krwi zwiększa ryzyko wystąpienia próchnicy zębów i chorób przyzębia. Chociaż witamina D może być wytwarzana, gdy promienie słoneczne UV uderzają w skórę i wyzwalają syntezę witaminy D, można ją również uzyskać z żywności, w tym z tłustych ryb (takich jak łosoś, tuńczyk i makrela), grzybów, ikry rybiej, wątroby i jaj. Dowiedz się więcej o badaniach i suplementacji tutaj.
Calcium jest głównym składnikiem kości i zębów oraz jest niezbędny do wielu procesów zachodzących w komórkach, jak również do uwalniania neuroprzekaźników i skurczu mięśni (w tym bicia Twojego serca!). Spożycie wapnia jest odwrotnie proporcjonalne do próchnicy zębów – im mniej wapnia, tym większe ryzyko próchnicy. Pokarmy bogate w wapń to ciemnozielone warzywa, nasiona sezamu, produkty mleczne, całe sardynki (wraz z ośćmi) i kabaczki.
Fosfor odgrywa rolę w każdej reakcji metabolicznej w organizmie i jest ważny dla metabolizmu tłuszczów, węglowodanów i białek. Pełni również główną funkcję w utrzymaniu kości i zębów (przypomnijmy, że hydroksy apatyt to kryształki fosforanu wapnia). Spożycie fosforu jest odwrotnie proporcjonalne do próchnicy zębów – im mniej fosforu, tym większe ryzyko próchnicy. Fosfor występuje w pokarmach bogatych w białko, takich jak produkty mleczne, ryby, skorupiaki, nasiona i rośliny strączkowe.
Magnez jest wymagany do pracy ponad 300 różnych enzymów, w tym każdego enzymu, który wykorzystuje lub syntetyzuje ATP (podstawową cząsteczkę energii w komórce) oraz enzymów, które syntetyzują DNA i RNA. Magnez wspomaga również kontrolę stanów zapalnych i utrzymuje równowagę układu nerwowego. Podobnie jak w przypadku wapnia i fosforu, niskie spożycie magnezu wiąże się ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia próchnicy zębów. Badania wykazały, że przyjmowanie wapnia bez magnezu skutkuje miękkim szkliwem zębów, które łatwiej ulega erozji pod wpływem kwasów. Pokarmy bogate w magnez to zielone warzywa, orzechy i nasiona, ryby, rośliny strączkowe i awokado.
Cynk jest ważny dla prawie każdej funkcji komórkowej, od metabolizmu białek i węglowodanów do podziału i wzrostu komórek. Cynk odgrywa również rolę w zdrowiu skóry i utrzymaniu narządów zmysłów (to dlatego niedobór cynku wiąże się z utratą węchu i smaku) i jest istotnym składnikiem odżywczym dla funkcji układu odpornościowego. Cynk odgrywa również istotną rolę w funkcjonowaniu bariery nabłonkowej poprzez poprawę tworzenia ścisłych połączeń. Badania wykazały, że cynk zmniejsza szybkość rozpuszczania się hydroksy apatytu w szkliwie i hamuje powstawanie kamienia nazębnego. Najbogatszym źródłem cynku są ostrygi, ale inne dobre źródła to czerwone mięso, drób, orzechy i nasiona oraz rośliny strączkowe.
Białko niedobór jest szkodliwy dla wszystkich narządów i układów organizmu, a biorąc pod uwagę, że tkanka dziąseł ma jeden z najwyższych wskaźników obrotu w organizmie człowieka, nie jest zaskoczeniem, że jednym z objawów niedożywienia białkowego jest utrata zębów i zmiany przyzębia. Istnieje również odwrotna zależność pomiędzy spożyciem białka a zapaleniem przyzębia, wyższe spożycie białka zmniejsza ryzyko infekcji przyzębia.
Stan zapalny a zdrowie jamy ustnej
Stan zapalny jest kluczową cechą chorób przyzębia, ale może również napędzać próchnicę zębów poprzez wewnętrzną demineralizację. W kości, dwa typy komórek są odpowiedzialne za ciągłą przebudowę macierzy kostnej – osteoblasty mineralizują, a osteoklasty demineralizują – pracując w równowadze ze sobą. W zębach dorosłych/trwałych, odontoblasty tworzą zębinę, mineralizując zęby od wewnątrz, ale odontoblasty wykazują bardzo małą aktywność. (Odontoblasty pomagają rozkładać korzeń zębów mlecznych, ale kiedy mamy już zęby stałe, odontoblasty wykonują swoją pracę). W przeciwieństwie do kości, siły demineralizacji zębów dorosłych są głównie zewnętrzne: kwaśne jedzenie i napoje, a także kwasy organiczne wytwarzane jako produkty przemiany materii przez bakterie jamy ustnej podczas fermentacji cukrów.
I tu jest szkopuł: przewlekły stan zapalny stymuluje genezę odontoblastów, co może prowadzić do demineralizacji zębów od wewnątrz i do wewnętrznej resorpcji korzeni, która powoduje utratę zęba. Tak więc dieta i styl życia o działaniu przeciwzapalnym są niezbędnym dodatkowym elementem dbałości o zdrowie jamy ustnej. Na tej stronie jest mnóstwo informacji o tym, jak czynniki żywieniowe i styl życia wpływają na funkcje odpornościowe i stan zapalny, ale na początek zapoznaj się z Protokołem autoimmunologicznym.
Higiena jamy ustnej
To był długi spacer, ale w końcu jesteśmy tutaj: znaczenie szczotkowania i nitkowania naszych zębów! Oczywiście, istnieje duży wybór produktów do pielęgnacji jamy ustnej, a nauka wskazuje, że nie wszystkie są stworzone na równi, więc zagłębmy się w szczegóły.
Płytka nazębna zaczyna przylegać do zębów od 4 do 12 godzin po szczotkowaniu, dlatego tak ważne jest dokładne szczotkowanie zębów przez dwie minuty co najmniej dwa razy dziennie – 2 na 2.
Rozłóżmy to na czynniki pierwsze. Przegląd systematyczny z 2016 r. potwierdził, że szczotkowanie zębów mniej niż dwa razy dziennie jest konsekwentnie związane z większą liczbą przypadków próchnicy zębów niż szczotkowanie dwa razy dziennie lub więcej. Przegląd systematyczny z 2012 r. wykazał, że ręczne szczotkowanie zębów przez dwie minuty usuwa około dwa razy więcej płytki nazębnej niż szczotkowanie przez jedną minutę (usuwając średnio 42% płytki nazębnej w porównaniu do 27%). Natomiast przegląd systematyczny z 2019 r. wykazał, że szczoteczki zasilane elektrycznie były nieznacznie lepsze (o około 10%) od szczoteczek manualnych, dlatego dłuższe i regularne szczotkowanie zębów jest ważniejsze niż to, jakiej szczoteczki używasz.
Wiele zasilanych elektrycznie szczoteczek do zębów emituje sygnał dźwiękowy lub pulsacyjny co 30 sekund, zachęcając Cię do przejścia do innego kwadrantu jamy ustnej (górna prawa, górna lewa, dolna prawa, dolna lewa, ale nie zapominaj o przednich zębach!) i sygnalizując, kiedy upłyną dwie minuty. (W rzeczywistości korzyści płynące ze stosowania szczoteczek zasilanych elektrycznie mogą wynikać raczej z faktu, że zachęcają one do dłuższego szczotkowania zębów, a nie z tego, że lepiej usuwają płytkę nazębną)! Jeśli używasz szczoteczki manualnej, ustawienie timera może być bardzo pomocne
